κόμμα: πότε το βάζουμε;

Το κόμμα (,)
Ι.

Βάζουμε κόμμα
Α. μέσα στην περίοδο:
Με κόμματα χωρίζουμε τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, δηλαδή αυτές που αρχίζουν με: αφού, αν (υποθετικό), εάν (υποθετικό), εφόσον, ενώ, διότι, επειδή, γιατί, για να, όταν, ώστε, μόνο που, κάθε φορά που, και αν, μολονότι, ακόμη κι αν, με αποτέλεσμα να, μόλις, σαν, δηλαδή, ο οποίος, όποτε, πριν.
π.χ.: Ο ελληνικός στόλος, αν και ήταν πολύ μικρότερος σε αριθμό από τον περσικό, κατόρθωσε να νικήσει στη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Μελετώ περισσότερο, όταν πλησιάζουν οι εξετάσεις.
Σημείωση: Οι προτάσεις αυτές, ακόμη κι αν προτάσσονται, χωρίζονται με κόμμα, π.χ.: Για να πετύχει κανείς, πρέπει να είναι εργατικός.
Βάζουμε κόμμα, για να χωρίσουμε όμοιες προτάσεις:
π.χ.: Διάβασα το εγχειρίδιο, ανέτρεξα σε πηγές, ρώτησα πολλούς.
Βάζουμε κόμμα, όταν έχουμε πάνω από δύο προτάσεις που συνδέονται με συμπλεκτικούς ή διαζευκτικούς συνδέσμους:
π.χ.: Εγώ ούτε είδα, ούτε άκουσα, ούτε ξέρω τίποτα.
Βάζουμε κόμμα, όταν έχουμε παρατακτική σύνδεση με αντιθετικούς συνδέσμους και υπάρχει ρήμα:
π.χ.: Ναι, το υποσχέθηκα, αλλά τώρα δεν μπορώ.
Θα γράψουμε όμως: Είναι έξυπνος αλλά αδιάφορος (χωρίς κόμμα)
Βάζουμε κόμμα, όταν πρέπει να χωρίσουμε τα λόγια του αφηγητή από τα λόγια των προσώπων του κειμένου:

π.χ.: ‘Εγώ’, απάντησε ο κύριος, ‘δε γνωρίζω τίποτα για την υπόθεση’.
Β. μέσα στην ίδια πρόταση:
Βάζουμε κόμμα, όταν μέσα στην ίδια πρόταση έχουμε όμοιους όρους (ουσιαστικά, επίθετα,
ρήματα, αντωνυμίες, κ.ά.):
π.χ.: Ο πολιτισμός, η εκπαίδευση, η υγεία, η παιδεία, η δικαιοσύνη αποτελούν υποχρεώσεις της
ευνομούμενης πολιτείας.
Βάζουμε κόμμα, όταν έχουμε παράθεση ή επεξήγηση:
π.χ.: Η Πάρνηθα, το υψηλότερο βουνό της Αττικής, ήταν κατάφυτη από έλατα. (επεξήγηση) - Ο
Νίκος, ο αδελφός του Ηλία, έφυγε. (παράθεση) Βάζουμε κόμμα, όταν έχουμε κλητική προσφώνηση:
π.χ.: Μέριασε, βράχε, να διαβώ. – Μάλιστε, κύριέ μου, ήμουν εκεί.
Βάζουμε κόμμα, όταν υπάρχει μόριο ή ένα βεβαιωτικό ή αρνητικό επίρρημα στην αρχή της περιόδου, το οποίο χρησιμεύει, για να συνδέσει με τα προηγούμενα:
π.χ.: Ναί, θα φύγω. – Όχι, δε θέλω. – Έτσι, η προσπάθεια δεν καταλήγει πουθενά. – Τι, δε θα
έρθεις;
• Βάζουμε κόμμα, όταν έχουμε μετοχική πρόταση ως επεξήγηση ή όταν η μετοχική αυτή πρόταση είναι μεγάλη:
π.χ.: Δεν είναι δυνατό να περάσει έτσι τη ζωή του, παίζοντας και γελώντας. – Κρατώντας ανθισμένα κλαδιά μυγδαλιάς και πλήθος λουλούδια, μπήκε στο σπίτι γελώντας.
ΙΙ. Δε βάζουμε κόμμα
Πριν από το να: π.χ.: Θέλω να μελετήσω
Πριν από προτάσεις που είναι υποκείμενα ή αντικείμενα (τις λεγόμενες ονοματικές προτάσεις, δηλ. ειδικές, ενδοιαστικές, πλάγιες ερωτηματικές, ορισμένες αναφορικές):
π.χ.: Έμαθα πως ήρθες (ειδική) – Έμαθα ότι πέτυχες (ειδική) – Φοβούμαι μήπως δεν προλάβω (ενδοιαστική) – Δεν ξέρω άν έφυγε (πλάγια ερωτηματική) – Ας έρθει όποιος θέλετε (αναφορική). Σημείωση: Όταν οι παραπάνω προτάσεις είναι επεξηγήσεις, τότε χωρίζονται με κόμμα.
   
π.χ.: Έμαθα αυτό, ότι ήρθες – Φοβούμαι μόνο ένα πράγμα, μήπως μου πέσει ο ουρανός στο
κεφάλι.
Πριν από το αναφορικό που, όταν αποτελεί αναγκαίο προσδιορισμό:
π.χ.: Ο άνθρωπος που τώρα πέρασε είναι φίλος μου. Αλλά: Βλέπω από το παράθυρό μου το βουνό, που είναι πάντα χιονισμένο.
ΙΙΙ. Κόμμα πριν από το και;
Βάζουμε κόμμα πριν από το και, όταν πρόκειται για εναντιωματική πρόταση:
π.χ.: Θα φύγω, και αν ακόμα βρέχει.
Βάζουμε κόμμα πριν από το και, όταν παρεμβάλλεται δευτερεύουσα πρόταση:
π.χ.: Γύρισα σπίτι, όταν τελείωσα τη δουλειά, και συνέχισα τη μελέτη.
Βάζουμε κόμμα πριν από το και, όταν η πρόταση που ξεκινά με το και δε έχει κοινά συντακτικά στοιχεία με την προηγούμενη:
π.χ.: Λέγε, και θα σου απαντήσω.
Βάζουμε κόμμα πριν από το και, όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση:
π.χ.: Δεν εργάστηκε, δεν προσπάθησε, δεν ήταν συνεπής, και πήρε τη μεγαλύτερη αύξηση!