ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2016 - ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ & ΦΑΙΔΩΝ

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ηθικα Νικομάχεια (εν. 5^η – 6^η – 9^η )

Ενότητα 5^η

Σημεῖον δέ δεῖ ποιεῖσθαι τῶν ἔξεων τήν ἐπιγενομένην ἡδονήν ἤ λύπην τοῖς ἔργοις·  ὁ μέν γάρ ἀπεχόμενος τῶν σωματικῶν ἡδονῶν καί αὐτῷ τούτῳ χαίρων σώφρων, ὁ δ' ἀχθόμενος ἀκόλαστος, καί ὁ μέν ὑπομένων τά δεινά καί χαίρων ἤ μή λυπούμενος γε ἀνδρεῖος, ὁ δέ λυπούμενος δειλός. Περί ἡδονάς γάρ καί λύπας ἐστίν ἡ ηθική ἀρετή· διά μέν γάρ τήν ἡδονήν τά φαῦλα πράττομεν, διά δέ τήν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα. Διό δεῖ ἦχθαί πως εὐθύς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καί λυπεῖσθαι οἷς δεῖ·  ἡ γάρ ὀρθή παιδεία αὕτη ἐστίν

Ενότητα 6η

Δεῖ δὲ μὴ μόνον οὕτως εἰπεῖν, ὅτι ἕξις, ἀλλὰ καὶ ποὶα τις. Ῥητέον οὖν ὅτι πᾶσα ἀρετή, οὗ ἂν ᾖ ἀρετή, αὐτὸ τε εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν, οἷον ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετὴ τὸν τε ὀφθαλμὸν σπουδαῖον ποιεῖ καὶ τό ἔργον αὐτοῦ∙ τῇ γὰρ τοῦ ὀφθαλμοῦ ἀρετῇ εὖ ὀρῶμεν. Ὁμοίως ἡ τοῦ ἵππου ἀρετὴ ἵππον τε σπουδαῖον ποιεῖ καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπιβάτην καὶ μεῖναι τοὺς πολεμίους. Εἰ δὴ τοῦτ’ ἐπὶ πάντων οὕτως ἔχει, καὶ ἡ τοῦ ἀνθρώπου ἀρετὴ εἴη ἂν ἡ ἕξις ἀφ’ ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει. Πῶς δὲ τοῦτ’ ἔσται….ὧδ’ ἔσται φανερόν, ἐὰν θεωρήσωμεν ποὶα τὶς ἐστιν ἡ φύσις αὐτῆς

Ενότητα 9^η

Οἷον καὶ φοβηθῆναι καὶ θαρρῆσαι καὶ ἐπιθυμῆσαι καὶ ὀργισθῆναι καὶ ἐλεῆσαι καὶ ὃλως ἡσθῆναι καὶ λυπηθῆναι ἒστι καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ ἀμφότερα οὐκ εὖ^. τὸ δ’ ὃτε δεῖ καὶ ἐφ’ οἷς καὶ πρὸς οὗς καί οὗ  ἓνεκα καὶ ὡς δεῖ, μέσον τε καὶ ἂριστον, ὃπερ ἐστί τῆς ἀρετῆς. Ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς πράξεις ἒστιν ὑπερβολή καὶ ἒλλειψις καὶ τὸ μέσον. Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολή ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἒλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται^. ταῦτα δ’ ἂμφω τῆς ἀρετῆς. Μεσότης τις ἂρα ἐστίν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1) Να μεταφράσετε το τρίτο απόσπασμα που σας δίνεται στη νέα ελληνική.

                                                                             Μονάδες 10

2)    Πως φαίνεται η κοινωνική διάσταση της αρετής στο απόσπασμα 9;         

Μονάδες 10

3) Ποια είναι, κατά τον Αριστοτέλη, η βασική απόδειξη ότι έχουν διαµορφωθεί οι έξεις και πώς αυτή συνδέεται µε την ορθή παιδεία;

                                                                                                          Μονάδες 10

4) Τι γνωρίζετε για τον αριστοτελικό όρο «τέλος» και για την «τελεολογική αντίληψη»;

Μονάδες 10

5) Ποια γνώμη διατύπωσε ο Αριστοτέλης για την Αθήνα και τους Αθηναίους;

                                                                             Μονάδες 10

6) α) Να βρείτε στο κείμενο λέξεις, ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: φόρτος, φυσιολογικός, δρομέας, δωρεά, συνοχή, βάθρο.

Μονάδες 6

     β) Να δώσετε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: φοβηθῆναι, ἐπιθυμῆσαι, ἁμαρτάνεται, κατορθοῦται.

 Μονάδες 4

Άγνωστο κείμενο

Πλάτωνος, Φαίδων  116 a

            Ταῦτ΄ εἰπών Σωκράτης μὲν ἀνίστατο εἰς οἴκημά τι ὡς λουσόμενος, καὶ ὁ Κρίτων εἵπετο αὐτῷ, ἡμᾶς δ’ ἐκέλευε περιμένειν. περιεμένομεν οὖν πρὸς ἡμᾶς αὐτούς διαλεγόμενοι περὶ τῶν εἰρημένων καὶ ἀνασκοποῦντες, τοτὲ δ΄ αὖ περὶ τῆς συμφορᾶς διεξιόντες ὅση ἡμῖν γεγονυῖα εἴη ἀτέχνως ἡγούμενοι ὥσπερ πατρός στερηθέντες διάξειν ὀρφανοί τὸν ἔπειτα βίον. ἐπειδὴ δὲ ἐλούσατο καὶ  ἠνέχθη παρ΄ αὐτόν τὰ παιδία- δύο γὰρ αὐτῷ υἱεῖς σμικροὶ ἦσαν, εἷς δὲ μέγας- καὶ αἱ οἰκεῖαι γυναῖκες ἀφίκοντο ἐκεῖναι, ἐναντίον τοῦ Κρίτωνος διαλεχθείς τε καὶ ἐπιστείλας ἅττα ἐβούλετο, τὰς μὲν γυναῖκας καὶ τὰ παιδία ἀπιέναι ἐκέλευσεν, αὐτὸς δὲ ἧκε παρ’ ἡμᾶς. καὶ ἦν ἤδη ἐγγὺς ἡλίου δυσμῶν∙ χρόνον γὰρ πολὺν διέτριψε ἔνδον.

1) Να αποδοθεί το απόσπασμα της αρχαίας στη νέα ελληνική γλώσσα.

Μονάδες 20

2. α) Να γραφούν οι ζητούμενοι τύποι:

ταῦτα: αιτιατική πληθυντικού στο θηλυκό γένος της αντωνυμίας.

εἵπετο: το θηλυκό της μετοχής ενεστώτα στην ονομαστική ενικού.

περιμένειν: το γ’ ενικό οριστικής αορίστου.

τῶν εἰρημένων: ο αντίστοιχος τύπος στον παθητικό αόριστο.

διεξιόντες: το β΄ πληθυντικό προστακτικής αορίστου.

πατρός: η δοτική πληθυντικού.

ἠνέχθη: το απαρέμφατο του ίδιου χρόνου στη φωνή που βρίσκεται.

μέγας: η αιτιατική πληθυντικου στο συγκριτικό του αρσενικού γένους.

γυναῖκες: η κλητική ενικού.

ἐγγὺς: ο υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος.

Μονάδες 10

2. β) Να κλιθούν οι τύποι στον αριθμό και το γένος που απαντούν μέσα στο κείμενο.

υἱεῖς, ἅττα, Κρίτωνος, διαλεχθείς, Σωκράτης

3. α) Να αναγνωρισθούν συντακτικά οι παρακάτω λέξεις:

ἡμῖν, ὀρφανοί, αὐτῷ, ἡλίου

Μονάδες 4

 β) τὰς μὲν γυναῖκας καὶ τὰ παιδία ἀπιέναι ἐκέλευσεν:

Να μετατραπεί ο πλάγιος λόγος σε ευθύ

Μονάδες 3

γ) …ἡγούμενοι ὥσπερ πατρός στερηθέντες διάξειν ὀρφανοί τὸν ἔπειτα βίον:

Να αναλυθεί η μετοχή στερηθέντες στην αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση

Μονάδες 3