ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, ΒΙΒΛΙΟ Β, ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ § 55‐56 - ΕΡΩΤΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1.      Πως αντέδρασε η βουλή στη σύλληψη του Θηραμένη και για ποιο λόγο;

2.      Τι προσπαθούσε ο Θηραμένης να πετύχει με το να προσπέσει ως ικέτης στο βωμό στον οποίο ορκίζονταν οι βουλευτές;

3.      Πώς χαρακτηρίζετε τον Θηραμένη από τις πράξεις και τα λόγια του;

4.      Ποιες συγγραφικές δεξιότητες του Ξενοφώντα διαφαίνονται στο συγκεκριμένο απόσπασμα; (Για την απάντησή σας να αξιοποιήσετε τα δεδομένα της  εισαγωγής). 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:

1.      Ο Ξενοφώντας έντεχνα παρουσιάζει με τη φράση «ἡ δὲ βουλὴ ἡσυχίαν εἶχεν» τη μεταστροφή της στάσης της βουλής. Στην αρχή ο ιστορικός παρουσιάζει τη βουλή να επιδοκιμάζει τα λεγόμενα του Θηραμένη και να έχει την πρόθεση να τον προστατεύσει, ενώ στη συνέχεια την ώρα της σύλληψης του Θηραμένη από το Σάτυρο και τους υπηρέτες του την παρουσιάζει να κρατά παθητική στάση. Δεν αντιδρά ούτε όταν ο Θηραμένης προσπέφτει ως ικέτης στο βωμό, επικαλούμενος τους θεούς και τους άγραφους ιερούς νόμους. Οι απειλές και οι αυθαιρεσίας του Κριτία έχουν προκαλέσει ταραχή, φόβο και ανασφάλεια στην ψυχολογία των βουλευτών. Ο άμεσος κίνδυνος που μπορεί να διατρέψουν από την παρουσία νεαρών μαχαιροφόρων στα κιγκλιδώματα του βουλευτηρίου οδηγεί τους βουλευτές να κρατήσουν ουδέτερη στάση. Η ωμή τρομοκρατία του Κριτία έχει επηρεάσει την ελεύθερη βούληση της βουλής και δεν τολμά να επιβάλλει την τάξη και τη δικαιοσύνη. Μάλιστα, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό  ότι κάποιοι βουλευτές, ως πειθήνια όργανα του Κριτία, φτάνουν να συμφωνούν με την καταδίκη του Θηραμένη και δεν αντιδρούν με τη θέλησή τους στα πεπραγμένα.

2.      Στην αρχαία Αθήνα οι σχέσεις πολιτικής και θρησκευτικής ζωής ήταν στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Οι θεοί θεωρούνταν προστάτες της πόλης και η πόλη απέδιδε την οφειλόμενη τιμή στους θεούς. Όλα τα ιερά και οι βωμοί των θεών, που ήταν διάσπαρτα στο χώρο της αγοράς ανάμεσα στα δημόσια κτήρια, υπήρξαν εκτός από χώρους λατρείας και θυσίας και καταφύγιο όσων η ζωή κινδύνευε. Η παραβίαση του ασύλου θεωρείται μεγάλη ασέβεια που μόλυνε ολόκληρη την κοινωνία. Ομοίως και ο Θηραμένης την ώρα που αισθανόταν  ότι η  ζωή του  κινδυνεύει προσπέφτει ως ικέτης στο βωμό,  ζητώντας προστασία και  άσυλο από τους θεούς. Σύμφωνα με τους καθιερωμένους ιερούς νόμους ο Θηραμένης ως ικέτης δεν θα έπρεπε να αποσπαστεί βίαια από το  ναό, καθώς η παραβίαση

της ασυλίας του ικέτη θεωρούνταν πράξη ιεροσυλίας. 

Η βίαιη σύλληψη του Θηραμένη την ώρα της ικεσίας αποδεικνύει ότι οι Τριάκοντα και συγκεκριμένα ο Κριτίας παραβιάζει τους νόμους του θεϊκού δικαίου. Παρατηρούμε τον Κριτία χωρίς να σέβεται γραπτούς και άγραφους νόμους να παραβιάζει το εθιμικό δίκαιο, αλλά και τους ψηφισμένους νόμους της αθηναϊκής πολιτείας μπροστά στο παθητικοποιημένο πλήθος των Αθηναίων πολιτών.   Ο ιστορικός σκιαγραφεί τα ήθη των προσώπων και μαζών που μπορούμε να αναγνώσουμε σε κάθε κοινωνία. Μας αφήνει το περιθώριο να σχολιάσουμε και να κρίνουμε τόσο την αδιαλλαξία και τη βιαιότητα του Κριτία όσο την παθητικότητα  της βουλής, η οποία αδυνατεί μπροστά στο κίνδυνο να υπερασπίσει πρόσωπα και αξίες που πιστεύει. Επομένως, ο  Ξενοφώντας μας βοηθάει χωρίς να προδίδει την ιστορική του ουδετερότητα να καταλάβουμε πως η διαφθορά και η απληστία της εξουσίας μπορούν να αλλοτριώσουν τον άνθρωπο και να οδηγήσουν σε αδιέξοδο μια ολόκληρη κοινωνία

3.      Ο Θηραμένης ως στρατηγός και δημαγωγός, δεν το διέκρινε η σταθερότητα των αντιλήψεών του. Αρχικά, ο Ξενοφώντας τον παρουσιάζει να  εκμεταλλεύεται τον πρωταγωνιστικό του ρόλο που είχε στις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στους νικητές Σπαρτιάτες και ηττημένους Αθηναίους για το καθορισμό των όρων της συνθήκης παράδοσης, ικανοποιώντας προσωπικές φιλοδοξίες και συμφέροντα. Τώρα, ο ιστορικός τον παρουσιάζει ως ένα άνθρωπο που αγωνίζεται εναντίον του ομοϊδεάτη του Κριτία για τις παράνομες συλλήψεις, τις τρομοκρατικές ενέργειες  και τις εξοντώσεις πολιτών. Ο Θηραμένης αν και ολιγαρχικός ο ίδιος υιοθετεί μετριοπαθείς και διαλλακτικές αντιλήψεις και προσπαθεί να αφυπνίσει τους πολίτες για την αδικία που γίνονταν εις βάρος του. Χαρακτηριστικό αποτελεί η προσπάθεια του Σάτυρου να καταπνίξει τη φωνή του και η άφοβη και τολμηρή αντίδραση του Θηραμένη. Ο Θηραμένης παρουσιάζεται ως άνθρωπος που σέβεται τους ιερούς νόμους, κάνοντας χρήση του θεσμού της ικεσίας. Μάλιστα, την ώρα της εκτέλεσης του διατηρεί την ψυχραιμία του, τη νηφαλιότητα του  και με χαριτολόγο διάθεση ειρωνεύεται τον Κριτία. Διακρίνεται για την κρίση του, την αντίληψή του  και τη  διορατικότητα, καθώς προβλέπει το δυσοίωνο μέλλον του Κριτία. 

     4.  Ο ιστορικός αφηγείται τα γεγονότα με τρόπο σαφή, ακριβή, παραστατικό και άμεσο. Η ικανότητα του συγγραφέα να ζωντανεύει με δραματική ένταση μεμονωμένες εντυπωσιακές σκηνές φτάνει σε κορυφαία επιτεύγματα  όπως στην περιγραφή της βίαιης απόσπασης του Θηραμένη από το βωμό, της επίκλησης  του σε θεούς και ανθρώπους, της παθητικής στάσης της βουλής και της άδικης εκτέλεσης του Θηραμένη. Χρησιμοποιεί τον παρατατικό για να δείξει την διάρκεια και την ένταση που υπάρχει στις πράξεις και στις ενέργειες. Χαρακτηριστική είναι η χρήση του ευθύ λόγου που διανθίζει τον πλάγιο προσδίδοντας ζωντάνια και αμεσότητα στο κείμενο. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει τα γεγονότα, η ακρίβεια και η αληθοφάνεια της αφήγησης των λόγων των προσώπων προσδίδει μια μυθιστορηματική ένταση, ενώ κερδίζει σε ιστορική αντικειμενικότητα. Μεταφέροντας κατά το δυνατόν αυτούσια τα λόγια και τις πράξεις των ηρώων του, αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα για το ήθος των προσώπων. Καταφέρνει να δώσει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να διαχειριστεί εκείνος τα ιστορούμενα και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα για το πολιτικό κλίμα της εποχής, για τα φανερά και αφανέρωτα σημεία της προσωπικότητας των προσώπων, καθώς και για τη στάση του ανώνυμου πλήθους σε κρίσιμες στιγμές που επιλέγει την προσωπική ωφέλεια από το κοινό συμφέρον και την πίστη στις αρχές μιας ευνοούμενης κοινωνίας.