ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, ΒΙΒΛΙΟ Β, ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι § 30‐32 (ΕΡΩΤΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ)

1.      Σε ποιες ενέργειες  προχώρησε ο Λύσανδρος μετά τη συντριβή των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς;

2.      Ποιες ήταν και με ποια κριτήρια πάρθηκαν οι αποφάσεις του Λυσάνδρου και των συμμάχων για την τύχη των αιχμαλώτων; 

3.      Πως δικαιολογείτε την επιεική στάση που έδειξε ο Λύσανδρος απέναντι στον Αδείμαντο;

4. Ποιο μήνυμα σε ηθικό επίπεδο αφήνει να υπονοηθεί ο Ξενοφώντας σχετικά με τη φύση των ανθρώπων και τη βιαιότητα του πολέμου, όπως φανερώνεται από την ωμή συμπεριφορά του Λυσάνδρου και των συμμάχων προς τους αιχμαλώτους; (Για την απάντησή σας

αξιοποιήσετε δεδομένα της  εισαγωγής). 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1.      Ο Λύσανδρος, μετά τη νίκη του στους Αιγός ποταμούς, επέστρεψε στη Λάμψακο και μετέφερε εκεί τα πλοία, τους αιχμαλώτους  και τη λεία του πολέμου. Την ίδια μέρα έστειλε στη Σπάρτη τον πειρατή από τη Μίλητο Θεόπομπο, για να αναγγείλει στους Λακεδαιμόνιους την έκβαση του αγώνα. Παράλληλα, ο Λύσανδρος συγκάλεσε τους συμμάχους σε σύσκεψη προκειμένου να αποφασίσουν από κοινού για την τύχη των αιχμαλώτων του πολέμου και συγκεκριμένα για την τύχη κάποιων Αθηναίων στρατηγών, του Φιλοκλή και του Αδείμαντου.  Αποφασίστηκε να σκοτώσουν τους Αθηναίους αιχμαλώτους εκτός από το στρατηγό Αδείμαντο, γιατί ήταν ο μόνος που έφερε αντίρρησηστην απόφαση της εκκλησίας του δήμου για τον ακρωτηριασμό των Πελοποννησίων αιχμαλώτων, αν οι Αθηναίοι νικούσαν στη ναυμαχία. Ο ίδιος ο Λύσανδρος τιμώρησε με θάνατο το στρατηγό Φιλοκλή, επειδή πρώτος είχε παραβεί τους ιερούς νόμους των Ελλήνων ρίχνοντας στη θάλασσα Ανδρίους και Κορίνθιους αιχμαλώτους.

2.      Οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοι τους στη συνέλευση, που ακολούθησε μετά τη νικηφόρα έκβαση της ναυμαχίας, αποφάσισαν καταρχήν την εκτέλεση των Αθηναίων αιχμαλώτων και του Φιλοκλή, αφού είχαν παραβιάσει όχι μόνο τους γραπτούς νόμους ή συμφωνίες μεταξύ εμπολέμων για τη τύχη ομήρων και αιχμαλώτων, αλλά και τους άγραφους πανελλήνια καθιερωμένους θεσμούς. Επιπλέον, αποφασίστηκε  η εξαίρεση του Αδείμαντου λόγω της ηθικής του στάσης σε όλη τη διάρκεια του πολέμου και η απελευθέρωση των υπολοίπων  αιχμαλώτων από τις συμμαχικές πόλεις και των μισθοφόρων.

Οι αποφάσεις που πάρθηκαν με την ηγεμονική παρουσία του στρατηγού Λυσάνδρου εκδηλώνουν τις βαθύτερες διαθέσεις των Σπαρτιατών και των συμμάχων για το ενδόμυχο μίσος που έκρυβαν απέναντι στους Αθηναίους. Ο Ξενοφώντας παρά τη γενικότερα φιλολακεδαιμονική στάση του δεν μεροληπτεί υπέρ των Σπαρτιατών ενάντια στην ιστορική αλήθεια. Παρότι θαυμάζει τον Λύσανδρο για τις πολεμικές του ικανότητες, αφήνει να διαφανεί, πως οι Σπαρτιάτες δεν είχαν διαυγέστερα κίνητρα και λιγότερη υποκριτική συμπεριφορά από τους Αθηναίους. Συνεπώς,  παρακολουθούμε το Λύσανδρο να εκτελεί τους αιχμαλώτους με την κατηγορία ότι ο αρχηγός τους υπήρξε βίαιος, ενώ ο μόνος που εξαιρείται επί της ουσίας υπήρξε το μέσο για να επιτύχουν τη νίκη οι Σπαρτιάτες. Επομένως, δεν ανταμείβεται η φιλάνθρωπη στάση αλλά η δειλία και η προδοτική συμπεριφορά.

3.      Ο Ξενοφώντας παρουσιάζει τη σύγκληση συνέλευσης των συμμάχων με αρχηγό το Λύσανδρο. Το βασικό θέμα της συνάντησης, όπως μας αναφέρει ο ίδιος ο ιστορικός, ήταν η διαχείριση της τύχης των αιχμαλώτων. Παρατηρούμε κατά την ιστόρηση ότι οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοι υπήρξαν ακραία αυστηροί απέναντι στους Αθηναίους αιχμαλώτους και στο στρατηγό Φιλοκλή, ενώ έδειξαν απρόσμενη επιείκεια στο στρατηγό Αδείμαντο. Το πρόσχημα της μεροληπτικής συμπεριφοράς που έδειξαν οι Σπαρτιάτες στον Αδείμαντο υπήρξε η διαφορετική συμπεριφορά που είχε εκείνος προς τους κατά καιρούς αιχμαλώτους σε σχέση με άλλους στρατηγούς. Αναφέρεται  το περιστατικό ότι  ο Αδείμαντος ήταν ο μόνος πολιτικός που αντιτάχθηκε στη σκληρή και απάνθρωπη πρόταση ακρωτηριασμού των αιχμαλώτων που ψήφισε η εκκλησία του δήμου. Ήταν αντίθετος  σε πράξεις βιαιότητας απέναντι σε αιχμαλώτους, καθώς σεβόταν  τους γραπτούς και άγραφους νόμους περί ομήρων και αιχμαλώτων, γεγονός που εκτίμησαν οι σύμμαχοι και ο Λύσανδρος.

Από την άλλη πλευρά, από την αφήγηση του ιστορικού αφήνεται το περιθώριο να αντιληφθούμε ότι υπήρχε και ένας βαθύτερος λόγος διάσωσης και εξαίρεσης του στρατηγού Αδείμαντου. Ο Ξενοφώντας έμμεσα μας πληροφορεί πως ήταν πιθανό ο Αδείμαντος να ήταν βασικός υπεύθυνος της ήττας των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς, αφού με ενέργειές του εξέθεσε την πατρίδα του και την παρέδωσε στον αντίπαλο. Αρά γίνεται κατανοητό, πως η αρχική στάση του Λύσανδρου υπονομεύεται στα ηθικά της κριτήρια, γιατί δεν διέσωσε ένα ανθρωπιστή στρατηγό, όπως θέλει ο ίδιος ο Λύσανδρος να φαίνεται, αλλά ένα προδότη. Για μια ακόμα φορά χωρίς να χάνεται η ουδετερότητα του ιστορικού ισοπεδώνονται οι ηθικές αρχές και αγαθές προθέσεις των εμπόλεμων πλευρών.

4.      Η πρόθεση του ιστορικού, παρά τη διακριτική αποστασιοποίηση που προσπαθεί να κρατήσει σε όλο το κείμενο, είναι σαφής και ξεκάθαρη. Ακολουθώντας τα βήματα του Θουκυδίδη, επιδιώκει να φωτογραφήσει και να αποτυπώσει τα βαθύτερα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς που αποκαλύπτονται με το τραγικότερο τρόπο στην κτηνωδία του πολέμου. Ο Ξενοφώντας κατορθώνει μεσα από ένα σύγχρονο της εποχής του γεγονός να διαμορφώσει ένα μήνυμα για τη βιαιότητα  και την αυτοκαταστροφή της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην ιστορία. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος και για τους ιστορικούς αποδεικνύει πως οι άνθρωποι αποσκοπώντας στην υλοποίηση των ιδιοτελών τους στόχων θυσιάζουν το κοινωνικό καλό, την ευημερία των λαών τους και τελικά την ίδια τους τη ζωή. Το παράδειγμα Λυσάνδρου φανερώνει ακριβώς αυτή την υποκρισία και την αποκτήνωση των ανθρώπινων επιλογών, όταν βρίσκονται σε κατάσταση υπεροχής. Ο Λύσανδρος και οι σύμμαχοί του, από την μία πλευρά, καταδικάζουν την βιαιότητα των άλλων στρατηγών και  την ανάρμοστη συμπεριφορά τους προς τους αιχμαλώτους, ενώ την ίδια στιγμή δολοφονούν ανθρώπους  κάνοντας και εκείνοι παρόμοια εγκλήματα.

Είναι ολοφάνερο πως ο Ξενοφώντας μέσω αυτής της αφήγησης δεν θέλει απλώς να μεταφέρει σε εμάς το ισοπεδωτικό για το σύνολο των ελληνικών πόλεων παραλογισμό, αλλά‐ όπως και ο Θουκυδίδης‐ προσβλέπει στην αποτύπωση της αδικίας που κρύβεται στην ισχύ του νικητή. Συμπερασματικά, η εκτέλεση των αιχμαλώτων πιστοποιεί την αδυναμία των ανθρώπων να κατανοήσουν πως το συμφέρον τους δεν υλοποιείται μέσω της υποδούλωσης τους στην ανομία και στην κτηνώδη επιβολή του ισχυρού αλλά αντιθέτως προσδιορίζεται στην από κοινού πορεία.