Παρατηρήσεις στον ομαλό σχηματισμό παραθετικών

Παρατηρήσεις για τα παραθετικά: -ότερος/-ότατος ή -ώτερος/-ώτατος; 

Στα παραθετικά σε –ότερος, - ότατος ο χαρακτήρας –ο του θέματος:

α) διατηρείται, όταν η συλλαβή μπροστά από το –ο είναι φύσει ή θέσει μακρόχρονη.

Φύσει μακρόχρονη: μια συλλαβή είναι φύσει μακρόχρονη, όταν περιλαμβάνει ένα μακρόχρονο φωνήεν, όπως το ω και το η  (ή κάποιο από τα δίχρονα όπως το α  το υ και το ι, όταν είναι μακρά)  ή  κάποια μακρόχρονη δίφθογγο όπως τα αι, οι, ει, αυ, ευ, ηυ, ου, ᾳ

Θέσει μακρόχρονη: μια συλλαβή είναι θέσει μακρόχρονη, αν έχει βραχύχρονο φωνήεν όπως το ο και το ε ή όπως το α  το υ και το ι ( όταν είναι βραχύχρονα) αλλά ύστερα από αυτό ακολουθούν στην ίδια λέξη δύο ή περισσότερα σύμφωνα ή ένα διπλό σύμφωνο (ξ, ψ, ζ).

Π.χ.:

φύσει μακρόχρονες συλλαβές

ξηρός, ξηρ- ότερος , ξηρ-ότατος

γενναῖος, γεναι-ότερος, γενναι- ότατος*         

Σημείωση: Οι δίφθογγοι θεωρούνται μακρόχρονες, με εξαίρεση την αι και την οι, ο οποίες, όταν είναι το τέλος μιας λέξης θεωρούνται βραχύχρονες.

θέσει μακρόχρονες συλλαβές

(στο πρώτο παράδειγμα μετά το βραχύ φωνήεν  ακολουθούν δύο σύμφωνα, ενώ στο δεύτερο   παράδειγμα ακολουθεί ένα διπλό)

σεμνός, σεμν-ότερος, σεμν-ότατος            (2 σύμφωνα)

ἔνδοξ-ος, ἐνδοξ-ότερος, ἐνδοξ-ότατος       (διπλό)      

β) εκτείνεται σε –ω, όταν η συλλαβή μπροστά από το –ο είναι βραχύχρονη.

Π.χ.:

νέος, νε-ώτερος, νε- ώτατος 

σοφός, σοφ-ώτερος, σοφ-ώτατος               

                 

( Τα ε και ο είναι βραχέα φωνήεντα. Επίσης δεν έπονται της  συλλαβής    περισσότερα από ένα σύμφωνα ή ένα διπλό.)               

Εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα είναι τα επίθετα: στενός, κενός, ξερός

στενός, στεν-ότερος, στεν-ότατος " αν και η προηγούμενη συλλαβή είναι βραχεία, και δεν έπονται περισσότερα από ένα σύμφωνα ή ένα διπλό, δεν σχηματίζει παραθετικά σε στεν -ώτερος,  στεν- ώτατος                      

                            

     Η συλλαβή με δίχρονο θεωρείται συνήθως βραχύχρονη. Παραδείγματος χάριν στο επίθετο « ἥσυχος» το «υ» είναι βραχύ. Επομένως τα παραθετικά του στους άλλους δύο βαθμούς είναι «ἡσυχώτερος», «ἡσυχώτατος».

  Επίσης είναι  βραχύχρονη συλλαβή στα επίθετα που λήγουν σε :

1.      -ᾰκος (μαλακός- μαλακώτερος- μαλακώτατος)

2.      -ᾰλος(ὁμαλός- ὁμαλώτερος-ὁμαλώτατος)

3.      -ᾰνος (πιθανός- πιθανώτερος- πιθανώτατος)

4.      -ᾰρος ( μιαρός- μιαρώτερος- μιαρώτατος)

5.      -ᾰτος(δυνατός- δυνατώτερος- δυνατώτατος)

6.      -ῐος (ἄξιος- ἀξιώτερος - ἀξιώτατος)

7.      -ῐμος (ὠφέλιμος- ὠφελιμώτερος- ὠφελιμώτατος)

8.      -ῐκος ( ἄδικος- ἀδικώτερος- ἀδικώτατος)

9.      -ῐνος

10.  -ῡρος (γλαφυρός- γλαφυρώτερος- γλαφυρώτατος)

Εξαιρέσεις ( με το δίχρονο της παραλήγουσας μακρό) :

1)Τα επίθετα:

1.      ἰσχῡρός

2.      φλύᾱρος

3.      ἀνιᾱρός 

4.      ἀνίᾱτος

5.      ἄκρᾱτος

6.      ἐπάρᾱτος

7.     τρᾱνός  

Π.χ.

πιθανός- πιθανώτερος- πιθανώτατος	όμως	τρᾱνός – τρανότερος- τρανότατος
μιαρός- μιαρώτερος- μιαρώτατος	όμως	ἀνιᾱρός- ἀνιαρότερος- ἀνιαρότατος φλύᾱρος- φλυαρότερος- φλυαρότατος
δυνατός- δυνατώτερος- δυνατώτατος	όμως	ἄκρᾱτος- ἀκρατότερος- ἀκρατότατος ἀνίᾱτος- ἀνιατότερος- ἀνιαρότατος ἐπάρᾱτος- ἐπαρατότερος- ἐπαρατότατος
γλαφυρός- γλαφυρώτερος- γλαφυρώτατος	όμως	ἰσχυρός- ἰσχυρότερος- ἰσχυρότατος

2)      Τα επίθετα:

1.      πρᾶος 

2.      ψιλός 

3.      ἀκριβός

4.      στυφός

5.      λιτός

3) Επίθετα σύνθετα με δεύτερο συνθετικό τα ουσιαστικά:

1.      –θυμός

2.      -κῦρος

3.      –κίνδυνος

4.      -νίκη

5.      -λύπη

6.      -τιμή

7.      -ψυχή

Π.χ.:

ἔντιμος ( έχει δεύτερο συνθετικό τη λέξη τιμή. Επομένως το δίχρονο «ι» είναι μακρό)

Άρα :ἔντιμος- ἐντιμότερος- ἐντιμότατος

Συνοπτικός κανόνας:

Τα δίχρονα των επιθέτων πριν την κατάληξη είναι βραχέα με εξαίρεση τα :

1)      τρανός, ἀνιαρός, φλύαρος, ἄκρατος, ἀνίατος, ἐπάρατος, ἰσχυρός

2)      λιτός ,ἀκριβός, ψιλός, στυφός, πρᾶος

3)      τα σύνδετα με τις λέξεις:

θυμός, -κύρος, - κίνδυνος, - νίκη,- λύπη,- τιμή, - ψυχή